Kara umowna należy do tych postanowień umownych, które budzą zawsze wiele emocji i najczęściej są przedmiotem negocjacji pomiędzy stronami.
Warto więc przyjrzeć się temu postanowieniu i odpowiedzieć na pytanie – Czemu ma służyć zastrzeżenie w umowie kary umownej.
Ogólną regulację kary umownej znajdziemy w art. 483 i 484 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tymi przepisami można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.
Aby dobrze zrozumieć istotę tej instytucji warto przypomnieć po krótce problematykę odpowiedzialności kontraktowej. Zawarcie przez strony umowy powoduje nawiązanie miedzy nimi stosunku cywilnego, w ramach którego strony nakładają na siebie obowiązki wykonania określonych w umowie zobowiązań. W przypadku, gdy jedna ze Stron narusza jej postanowienia tj. uchyla się od wykonania zobowiązania lub wykonuje je w sposób należyty, druga strona może żądać naprawienia szkody powstałej na skutek naruszenia. Aby jednak takie roszczenie było skuteczne – wierzyciel (a więc osoba podnosząca naruszenie umowy) wykazać powinna:
- istnienie zobowiązania
- niewykonanie bądź nienależyte wykonanie zobowiązania,
- powstanie szkody oraz jej wysokość
- adekwatny związek przyczynowy pomiędzy szkodą a niewykonaniem bądź nienależytym wykonaniem zobowiązani.
W praktyce bardzo często problematyczne jest wykazanie wysokości szkody powstałej na skutek naruszenia umowy. Aby więc zwolnić się z tego obowiązku stosuje się kary umowne. Mają więc one na celu zwolnienie strony która się na taką karę powołuje, z obowiązku wykazywania wysokości szkody jaką poniosła na skutek naruszenia umowy z jakim strony powiązały karę umowną. Można więc przyjąć, że kara umowna stanowi zryczałtowane odszkodowanie z tytułu niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania przez jedną ze stron umowy. Dodatkowo, na co uwagę zwrócił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 maja 2021 r. IV CSKP 58/21, kara umowna pełni funkcję mobilizującą dłużnika do prawidłowego wykonania zobowiązania. Kara umowna może być wyrażona zarówno poprzez wskazanie konkretnej kwoty czy też procenta (ułamka) wartości świadczenia za jednostkę czasu zwłoki (np. 1% wynagrodzenia za dzień) bez określania górnej granicy kary.
Warto podkreślić, że kara umowna może zostać zastrzeżona jedynie na wypadek niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego. Jednocześnie jeżeli Strony w umowie nie postanowią inaczej, wierzyciel nie może dochodzić odszkodowania ponad zastrzeżoną karę umowną.